گازهای گلخانه‌ای در جو زمین قرار دارند و گرما را به دام می‌اندازند. این گاز متشکل از بخار آب، دی اکسید کربن، متان، ازن و اکسید دی نیتروژن است که دور تا دور زمین را فرا گرفته‌اند. با تابش خورشید در جو، زمین گرم و در طول شب، سرد می‌شود و دوباره گرما را به سمت هوا برمی‌گرداند. اما بخشی از گرما توسط گازهای گلخانه‌ای در جو به دام می‌افتد. شاید بارها شنیده باشید در سال‌های اخیر میزان این گازها در جو زمین افزایش یافته که بزرگترین دلیل آن، افزایش سوخت‌های فسیلی و تغییر زندگی بشر بوده است. شاید بپرسید این گازها چه اثراتی روی زمین دارند و آیا وجود آن‌ها می‌تواند مضر باشد؟ در ادامه با ما همراه باشید تا به این سوال پاسخ دهیم.
گاز گلخانه ای چیست؟
گازهای گلخانه‌ای از موادی تشکیل شده‌اند که در اثر گلخانه‌ای تاثیر زیادی دارند. این گازها شامل بخار آب (H2O)، دی اکسید کربن (CO2)، متان (CH4)، ازن و اکسید دی نیتروژن (N2O) است که به مقدار زیادی در طبیعت نیز وجود دارند. اما تغییراتی که در زندگی بشر اتفاق افتاده، میزان این گازها را در هوا افزایش داده است.
مواد شیمیایی که توسط انسان تولید می‌شود، در تولید این گازها تاثیر زیادی داشته است. این گازهای مضر بر افزایش دمای زمین تاثیر زیادی دارند و تاکنون تحقیقات زیادی در این زمینه صورت گرفته است.
برخی از مواد شیمیایی به طور مستقیم بر اثرات گلخانه‌ای تاثیر دارند و برخی دیگر هم تاثیر خود را به شکل غیرمستقیم نشان می‌دهند.
خطرات گازهای گلخانه ای
مهم‌ترین خطر این گازها، اثر گلخانه ای است که بر تابش نور خورشید در جو تاثیر می‌گذارد و میزان گرمای زمین در سطح زمین را بالا می‌برد. زمانی که گازهای گلخانه‌ای در جو افزایش یابد، گرمایی که از خورشید به سطح زمین می‌تابد، بالاتر از حد طبیعی می‌رود و همین موضوع، تغییرات آب و هوا را به دنبال دارد.
اگر دقت کرده باشید، در سال‌های اخیر از شدت سرمای زمستان (نسبت به گذشته) کاسته شده که یکی از دلایل آن، افزایش گازهای گلخانه‌ای است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید اگر میزان این گازها به صفر برسد، دمای زمین به 18- درجه سانتیگراد می‌رسد و زمین به شدت سرد می‌شود. بنابراین وجود این گازها در جو زمین لازم و ضروری است؛ اما مقدار آن‌ها باید به حد متعادل برسد که گرمای زمین را بیشتر از حد نیاز بالا نبرد.
ذوب شدن یخ‌های قطبی یکی از اثرات گلخانه‌ای است که بر حیات موجودات زندگی در این مناطق تاثیر منفی دارد. طبق گفته دانشمندان، این گازها عامل اصلی تغییرات آب و هوایی در جهان هستند.
دلایل افزایش این گازها
با وقوع انقلاب صنعتی و رشد کارخانه‌ها و خودروها، میزان گازهای گلخانه‌ای تولید شده از جمله دی اکسید کربن بالا رفته است. در قرن گذشته دمای زمین نسبت به گذشته، افزایش چشمگیری داشته است. به طوری که که می‌تواند ضربه مهلکی را به طبیعت و موجودات زنده وارد کند. در 30 سال گذشته نیز میزان این گازها به بالاترین سطح خود رسیده است.
مهم‌ترین گازهای گلخانه‌ای موجود در جو زمین عبارتند از دی اکسید کربن، دی اکسید نیتروژن، متان و بخار آب. در تولید هر یک از این گازها عوامل متعددی نقش دارد که عبارتند از:
دی اکسید کربن (CO2)
این گاز نه تنها توسط صنایع و خودرو تولید می‌شود، بلکه حتی تنفس گیاهان در زمان شب، فوران آتشفشان‌ها و حیوانات نیز بر روی آن تاثیر زیادی دارد. طبق گفته محققان، از شروع دهه 1800 تاکنون میزان غلظت این گاز در اتمسفر 47 درصد افزایش یافته است. فعالیت‌های انسانی مانند سوخت‌های فسیلی، سوزاندن جنگل‌ها در مقیاس وسیع هم بر روی افزایش میزان این گاز بی‌تاثیر نبوده است.
افزایش میزان گاز CO2 به عنوان عامل اصلی تغییرات آب و هوایی است و اگر در آینده سطح آن بیشتر از این افزایش یابد، می‌تواند اثرات خطرناکی را بر کره زمین داشته باشد. به یاد داشته باشید که تنفس این گاز با غلظت بالا خطراتی را به دنبال دارد و به همین علت، افزایش آن در جو زمین خطرناک است.
گاز متان
عامل اصلی تولید این گاز از طریق تجزیه است. مقادیر زیادی از آن توسط گاوداری‌ها، دفن زباله‌های شهری، کشاورزی برنج و تولید سنتی گاز و نفت ایجاد می‌شود. همه این موارد در نتیجه فعالیت‌های انسانی است که تعادل طبیعی گازهای گلخانه‌ای را بر هم می‌زند.
اکسید نیتروژن
یکی دیگر از گازهای مهم گلخانه‌ای است که از طریق استفاده زیاد از کودهای تجاری و آلی، احتراق سوخت فسیلی، تولید اسید نیتریک و سوزاندن زیست توده ایجاد می‌شود. سپس بخش زیادی از آن به سمت جو زمین حرکت می‌کند و در آنجا می‌ماند.
بخار آب
فراوان‌ترین گاز گلخانه‌ای جو زمین، بخار آب است که از س می‌شود. گازهایی مثل دی اکسید کربن تا چندین قرن در جو زمین باقی می‌ماند. در حالی که بخار آب تنها چند روز در این مکان می‌ماند.
تمامی این گازها به طور طبیعی در جو زمین وجود دارند و طبیعت هم مقداری از آن‌ها را تولید می‌کند. اما افزایش غلظت اتمسفر به دلیل فعالیت‌های بشر است. برخی از گازها نیز فقط توسط انسان تولید می‌شود که پیش‌تر به آن‌ها اشاره کردیم. این گازها قدرت زیادی در به دام انداختن گرمای آفتاب دارند و در نتیجه اثر گلخانه‌ای آن‌ها بیشتر از گازهای قبلی است.
راهکارهای جلوگیری از اثرات گلخانه‌ای
با توجه به تاثیرات مضر گازهای گلخانه‌ای، آیا راه موثری برای کاهش تاثیرات گاز گلخانه‌ای وجود دارد؟ یک راه‌حل موثر کاهش و حذف تدریجی استفاده از سوخت‌های فسیلی مثل زغال سنگ، نفت و گاز است. در این صورت باید به سمت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مثل خورشید و باد حرکت کرد. خودروهای برقی یک نمونه از محصولاتی است که با هدف کاهش اثرات گلخانه‌ای تولید شده اند.
اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) یکی از سازمان‌های بین المللی است که با هدف حمایت از محیط زیست فعالیت خود را آغاز کرده است. این اقدام در سطح جهانی برای مقابله با افزایش سوخت‌های فسیلی و حرکت به سمت انرژی جایگزین بوده است. در سطح ملی هم کشورها اقداماتی از جمله کاهش مصرف سوخت در خودروها و کارخانجات را برای کاهش گازهای گلخانه‌ای انجام داده‌اند.
و در پایان
اثر گلخانه‌ای می‌تواند کره زمین را از شر سرمای شدید حفظ کند، اما تا زمانی که مقدار آن در سطح نرمال باشد. اگر میزان این گاز از حد نرمال افزایش پیدا کند که در سال‌های اخیر چنین اتفاقی افتاده است، می‌تواند بر آب و هوای کره زمین، افزایش خشکسالی، از بین رفتن محیط زیست و جاندارن تاثیر داشته باشد. بنابراین باید برای کاهش این گازها تلاش کنیم.